Huwelijk, geregistreerd partnerschap en samenwonen: wat zijn eigenlijk de belangrijkste verschillen?

We krijgen vaak de vraag wat de belangrijkste verschillen zijn tussen het huwelijk, het geregistreerd partnerschap en het ongehuwd samenwonen.
Het belangrijkste verschil is de wettelijke bescherming. Voor mensen die samenwonen, zonder dat zij een huwelijk of een geregistreerd partnerschap met elkaar zijn aangegaan, geldt er geen wettelijke regeling. Er is bijvoorbeeld geen zorgplicht voor elkaar en je erft niet van elkaar. Samenwoners die niet getrouwd zijn, zullen, wanneer ze dit willen, afspraken moeten maken over de gevolgen van het samenwonen. Dat kan bijvoorbeeld in een notarieel samenlevingscontract.

 Voor het huwelijk en het geregistreerd partnerschap zijn in de wet wel veel zaken (nagenoeg hetzelfde) geregeld. Aan het huwelijk en het geregistreerd partnerschap verbindt de wet allerlei gevolgen, waardoor echtgenoten en geregistreerde partners (in verschillende situaties) door de wet beschermd worden. Als echtgenoten/partners zaken anders willen regelen dan hoe het in de wet geregeld is, dan kan dit door zelf afwijkende afspraken te maken in huwelijkse voorwaarden of partnerschapsvoorwaarden.

Het huwelijk en het geregistreerd partnerschap

Het wettelijke systeem voor echtgenoten

De wet stelt eisen voor het aangaan van een huwelijk. Zo moet je bijvoorbeeld tenminste 18 jaar zijn en mag je niet trouwen met familieleden, zoals je broer of zus.

Als je trouwt, word je op grond van de wet automatisch partners in gemeenschap van goederen. Voor huwelijken gesloten vóór 1 januari 2018, betekent dit dat een algehele gemeenschap van goederen is ontstaan. Alle bezittingen en schulden die de echtgenoten voor het huwelijk hadden en tijdens het huwelijk hebben verkregen, zijn voor de echtgenoten samen. Ook het vermogen dat een echtgenoot via een schenking of erfenis krijgt of heeft gekregen valt in deze huwelijksgemeenschap, tenzij de erflater of schenker heeft bepaald dat dit niet zo is (via een zogeheten uitsluitingsclausule).

Voor echtgenoten die na 1 januari 2018 zijn getrouwd, bepaalt de wet dat een beperkte gemeenschap van goederen ontstaat. Dat betekent dat niet alle bezittingen en schulden van de echtgenoten gemeenschappelijk worden. Zo blijven bijvoorbeeld alle privébezittingen en privéschulden die een echtgenoot voor het huwelijk al had, buiten de gemeenschap van goederen. Onder de beperkte gemeenschap vallen dus alle bezittingen en schulden die de echtgenoten gezamenlijk al hadden voor hun huwelijk en alle bezittingen en schulden die zij tijdens hun huwelijk verkrijgen, met uitzondering van erfenissen en schenkingen.
Als je andere afspraken wilt maken, kun je dat doen door huwelijkse voorwaarden op te stellen bij een notaris.

Wettelijke regels tussen echtgenoten tijdens het huwelijk

De wet geeft ook regels die gelden tijdens het huwelijk. In de wet is bepaald dat je tijdens het huwelijk ervoor moet zorgen dat je elkaar ‘trouw’, hulp en bijstand moeten verlenen. Ook moeten echtgenoten elkaar op de hoogte houden van hun financiële situatie en bestaan er regels over wie verantwoordelijk is voor het betalen van de huishoudelijke kosten en wie toestemming moet geven voor bepaalde handelingen.

Bijvoorbeeld, als jullie samen een huis hebben, is toestemming van beide echtgenoten nodig om het huis te verkopen of een hypotheek af te sluiten. Ook voor (grote) schenkingen is de toestemming van de andere echtgenoot vereist. Op deze manier worden echtgenoten beschermd tegen ongewenst handelen van elkaar.

Wettelijke regels tussen echtgenoten bij echtscheiding

In de wet is ook veel over echtscheidingen geregeld. Bijvoorbeeld het recht op (partner)alimentatie en wanneer dit precies bestaat, maar ook een regeling over hoe bij echtscheiding moet worden omgegaan met de tijdens het huwelijk opgebouwde pensioenvermogen ontbreekt niet in de wet.

Bescherming voor echtgenoten bij overlijden

Als jouw echtgenoot overlijdt, word jij op grond van de wet beschermd. Je wordt namelijk, als er geen testament is, op grond van de wet automatisch erfgenaam. Als er kinderen zijn, volgt de wettelijke verdeling. Hiervan kan je afwijken door bij de notaris een testament te maken

De langstlevende echtgenoot krijgt ook een deel van het pensioen dat de overleden echtgenoot had opgebouwd. Daarbij is hij/zij ook vaak rechthebbende op een uitkering van de levensverzekering.

Als je vermogen erft van jouw echtgenoot door zijn/haar overlijden, heb je een hoge vrijstelling van erfbelasting. In 2024 is de vrijstelling voor een partner een bedrag van € 795.156. Er hoeft over dat bedrag dus geen erfbelasting te worden betaald. Erf je een groter bedrag dan deze vrijstelling, dan betaal je alleen over dat ‘meerdere’ erfbelasting in het laagste tarief (10-20%).

Het geregistreerd partnerschap; dezelfde regels als voor het huwelijk

Het geregistreerd partnerschap was oorspronkelijk bedoeld om personen van gelijk geslacht, die met elkaar wilden trouwen (maar dat volgens de wet toen niet mochten), dezelfde rechten en plichten te geven als in een huwelijk. In 2001 werd het huwelijk namelijk pas voor personen van gelijk geslacht mogelijk. Tegenwoordig zijn bijna alle regels die voor het huwelijk gelden ook op het geregistreerd partnerschap van toepassing. Tijdens het partnerschap ontstaat, net als bij het huwelijk, een verplichting tot wederzijdse verzorging en bij beëindiging van het partnerschap bestaat er recht op alimentatie. Ook in het erfrecht zijn huwelijk en geregistreerd partnerschap gelijk aan elkaar.

Daarnaast ontstaat door het aangaan van een geregistreerd partnerschap de wettelijke gemeenschap van goederen. Wil je deze wettelijke gemeenschap niet, dan moet je, voorafgaand aan het geregistreerd partnerschap, zogenoemde ‘partnerschapsvoorwaarden’ maken. Ook dit moet gebeuren bij de notaris!

Ongehuwde (of niet-geregistreerde) samenwoners: maak een samenlevingscontract én testamenten bij de notaris!

Voor samenwoners is in de wet niets geregeld: je erft niet van elkaar, je hebt geen rechten of plichten tegenover elkaar, er zijn geen regels voor alimentatie, er is geen wettelijke zorgplicht en – op een enkele regeling na – is er ook niets geregeld in geval een van de samenwoners overlijdt. Wanneer je als ongehuwde samenwoners de gevolgen van je samenleving geregeld wil hebben, zul je deze zelf moeten vastleggen. Dat kan bijvoorbeeld door het maken van een (notarieel) samenlevingscontract, vaak in combinatie met een testament, om te voorkomen dat de familie of kinderen van de overleden partner de hele erfenis krijgen en de (ongehuwde) levenspartner met lege handen achterblijft.

Met een notarieel samenlevingscontract heb je vanaf 180 dagen nadat het samenlevingscontract is getekend (en mits aan nog wat andere voorwaarden is voldaan) recht op het lage tarief en de hoge vrijstelling die voor de erfbelasting gelden voor echtgenoten. In een samenlevingscontract kun je (bijna) alles regelen wat in de wet voor gehuwden is geregeld, uitgezonderd de regeling dat je automatisch van elkaar erft. Daarvoor moet apart van het samenlevingscontract nog een testament worden gemaakt.

Vooral als er kinderen zijn, is een samenlevingscontract en een daarop aansluitend testament noodzakelijk als je elkaar als partners wilt beschermen.